ภาวะซึมเศร้าเป็นภาวะที่เกิดขึ้นได้กับคนทุกเพศทุกวัย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวัยสูงอายุ เพราะวัยนี้เป็นวัยที่มีการเปลี่ยนแปลงในหลาย ๆ ด้าน ทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และสังคมจนมีแนวโน้มที่จะเกิดปัญหาด้านสุขภาพจิตอย่างภาวะซึมเศร้ามากขึ้น
โรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ (Late-life Depression) มักเกิดกับผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป พบมากถึง 10 – 20% ของประชากรผู้สูงอายุทั้งหมด และพบบ่อยในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย ซึ่งยิ่งมีอายุมากขึ้น ก็ยิ่งมีความเสี่ยงที่จะประสบกับภาวะดังกล่าวมากขึ้น โรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุแบ่งออกเป็น 2 แบบ คือ ภาวะซึมเศร้าที่เกิดขึ้นก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุและภาวะซึมเศร้าที่เกิดขึ้นในช่วงที่เข้าสู่วัยสูงอายุแล้ว เนื่องจากในวัยนี้มักมีการเปลี่ยนแปลงหลายหลายด้าน ซึ่งกระตุ้นให้เกิดภาวะซึมเศร้าได้ง่าย ได้แก่
- การประสบกับโรคทางกายบางชนิด เช่น โรคสมองเสื่อมหรือโรคพาร์กินสัน
- การประสบกับภาวะความเจ็บป่วยทางกายที่เรื้อรัง ทำให้เกิดความทุกข์ ความทรมาน เช่น โรคไต ปวดข้อ โรคมะเร็ง เบาหวาน ไขมันในเลือด ภาวะทุพพลภาพ ฯลฯ
- ผลกระทบจากการรับประทานยาบางชนิดหรือการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
- การเปลี่ยนแปลงของสารสื่อประสาทในสมอง
- การต้องสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รักหรือบุคคลใกล้ชิด เช่น คู่ชีวิต เพื่อนสนิท ฯลฯ
- การเปลี่ยนแปลงทางหน้าที่การงาน การเกษียณอายุการทำงาน การขาดรายได้
- การเปลี่ยนแปลงทางด้านสังคม เช่น การสูญเสียสถานะในครอบครัว ต้องเปลี่ยนจากบทบาทผู้นำครอบครัวเป็นผู้ตาม
- ความวิตกกังวลต่าง ๆ ความเหงา กลัวตนเองเป็นภาระ กลัวลูกหลานไม่รัก
- มีปัญหาหนี้สิน รายได้น้อย ไม่สามารถเข้าถึงบริการสุขภาพได้
ข้อสังเกตเมื่อผู้สูงวัยมีภาวะซึมเศร้าและวิธีการแก้ไข
- รับประทานอาหารน้อยลง
การที่ผู้สูงอายุรับประทานอาหารน้อยลงทำให้เกิดความเสี่ยงต่อภาวะขาดสารอาหาร ดังนั้นอาจกระตุ้นหรือชักชวนให้ท่านทานอาหารทีละน้อยแต่บ่อยครั้งขึ้น ร่วมกับการปรับเปลี่ยนเมนูอาหารให้บ่อยขึ้น จัดจานให้น่ารับประทาน โดยเน้นไปที่อาหารอ่อน ย่อยง่ายเพื่อให้ผู้สูงอายุได้รับสารอาหารอย่างเพียงพอ
- เบื่อหน่าย ความสนใจสิ่งต่าง ๆ รอบตัวลดลง เบื่อหน่าย ไม่อยากทำในสิ่งที่เคยชอบ
พยายามกระตุ้นให้ผู้สูงอายุทำกิจกรรมต่าง ๆ ด้วยตนเอง โดยอาจเริ่มจากสิ่งง่าย ๆ เช่น ชักชวนทำกิจกรรมที่เคยชอบร่วมกัน หรือกระตุ้นให้ผู้สูงอายุดูแลตนเอง เช่น แต่งตัว แปรงฟัน เพื่อให้พวกท่านรู้สึกภาคภูมิใจในตัวเอง หรือพาออกไปข้างนอก พบเจอบรรยากาศและสิ่งใหม่ ๆ
- นอนไม่หลับหรือนอนมากไป
หลีกเลี่ยงการให้ผู้สูงอายุนอนหลับในช่วงกลางวัน โดยเฉพาะในช่วงเที่ยงถึงช่วงเย็น เพราะอาจทำให้เกิดการนอนไม่หลับหรือหลับยาก อาจชวนทำกิจกรรมเบา ๆ ก่อนนอน เช่น ฟังเพลง อ่านหนังสือ หรือฟังธรรมะ
- พูดคุยน้อยลง ชอบปลีกวิเวก
เริ่มจากการพูดคุยในหัวข้อที่ผู้สูงอายุสนใจหรือเรื่องราวในอดีตที่มีความสุข ให้โอกาสท่านพูดสิ่งที่ต้องการ และรับฟังอย่างตั้งใจ ไม่ขัดจังหวะ ไม่แสดงความรำคาญ ร่วมกับการตั้งคำถามปลายเปิด หากผู้สูงอายุไม่ให้ความร่วมมือ ไม่ควรต่อว่าหรือบังคับให้ทำ อาจหาเวลาทานข้าวร่วมกับสมาชิกในครอบครัวอย่างพร้อมหน้า
- อารมณ์แปรปรวนหงุดหงิด ฉุนเฉียว
ปล่อยให้ผู้สูงอายุระบายความรู้สึก ไม่ควรโวยวาย ต่อว่า หรือโต้เถียง เพราะจะยิ่งทำให้ผู้สูงอายุอารมณ์ขุ่นมัวมากขึ้น พยายามเบี่ยงความสนใจจากเรื่องที่ทำให้หงุดหงิด
- บ่นว่าไม่สบายหรือเจ็บปวดตามร่างกาย แต่แพทย์ตรวจแล้วไม่พบความผิดปกติใด ๆ
การคิดว่าตนเองป่วยทั้งที่แพทย์ตรวจไม่พบสาเหตุเป็นสัญญาณหนึ่งที่แสดงว่าผู้สูงอายุต้องการความรักและความเอาใจใส่มากขึ้น ไม่ควรต่อต้านหรือตอกย้ำว่าพวกท่านไม่ได้เป็นอะไร แต่ควรสื่อสารและเอาใจใส่มากขึ้นโดยเฉพาะเมื่อผู้สูงอายุบ่น โดยควรให้ความสำคัญกับอาการต่าง ๆ อย่างจริงใจ
- บ่นว่าตนเองเป็นภาระของลูกหลาน เบื่อตนเอง รู้สึกว่าตนไร้ค่า มีความคิดอยากตาย
ถือเป็นจุดวิกฤติ ควรเฝ้าดูแลอย่างใกล้ชิดไม่ให้คลาดสายตาย เก็บสิ่งของมีคมหรือที่ใช้เป็นอาวุธได้ อาทิ มีด ปืน ยาฆ่าแมลง ยานอนหลับ ฯลฯ ไว้ให้มิดชิด พยายามแสดงให้เห็นว่าพวกท่านยังมีคุณค่า และเปิดโอกาสให้ผู้สูงอายุได้ระบายความรู้สึกหรือบอกเล่าปัญหาที่กำลังประสบ แล้วจึงช่วยกันหาทางแก้ไข หรือพาไปพบแพทย์ทันที
สถิติการเกิดโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุมีแนวโน้มที่จะเพิ่มสูงขึ้นทุกปี ดังนั้น หากครอบครัวใดที่มีผู้สูงอายุอยู่ในบ้านควรดูแลเอาใจใส่และหมั่นสังเกตอาการของพวกท่านอยู่เสมอ เพื่อป้องกันการเกิดภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุที่อาจจะเกิดขึ้นได้ตลอดเวลา
ศูนย์การแพทย์อายุวัฒน์ เนอร์สซิ่งโฮม สถานดูแลผู้สูงอายุ พระราม2 รับดูแลผู้สูงอายุแบบองค์รวมบูรณาการการรักษาควบคู่กันหลายด้านเพื่อให้ผู้สูงอายุใช้ชีวิตได้อย่างมีความสุข และมีสุขภาพจิตที่ดีในบั้นปลายภายในสถานดูแลผู้สูงอายุที่สะดวก ปลอดภัย กว้างขวาง เป็นธรรมชาติ ร่มรื่น ผ่อนคลายภายใต้มาตรฐานสถานดูแลผู้สูงอายุราคาถูกที่มีคุณภาพระดับสากล บริการด้วยใจและพร้อมใส่ใจผู้สูงอายุเปรียบเสมือนคนในครอบครัว ช่วยเสริมสร้างสุขภาพจิตที่ดีให้กับผู้สูงอายุ พร้อมทั้งมีทีมงานมืออาชีพคอยดูแลอย่างใกล้ชิดตลอดเวลาทั้งหมอ พยาบาล และนักกายภาพบำบัด ในราคาที่สมเหตุสมผล
